wika
Chciałbym rozpocząć dyskusje na temat polskich ugrupowań politycznych, które kształtowały się na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku aż do I wojny światowej. Chciałbym aby poruszone były wątki powstania owych ugrupowań, ich podziałów i różnic. Niezwykle ciekawą sprawą jest ewolucja poglądów endeckiej partii Dmowskiego, która z partii nacjonalistycznej stała się partią skrajnie antysemicką. Wcześniej miała ona charakter antyrosyjski, a później zamienia się w ugrupowanie, które to właśnie w Rosji widzi jedynego wskrzesiciela polskiej narodowości. Staje się wówczas partią antyniemiecką. Chciałabym aby omówiony został ten też problem, jak doszło do takiej zmiany polityki.
Kolejną kwestią jest lewica PPS-owska, jej podziały i poglądy. Lewica, która nigdy z Rosją nie miała nic wspólnego, oprócz tego, że idee socjalistyczne przybyły wraz z tzw. „apostołami nowej dobrej nowiny” z Petersburga. Jednakże to tyle jeśli chodzi o jej związki z carską Rosją, gdyż PPS nigdy nie wiązało żadnych nadziei z tymże krajem.
Ciekawy też wydaje się konflikt Piłsudski-Dmowski, który moim zdaniem też jest godzien omówienia.
Warto też wspomnieć o środowisku tworzącego się PSL czy innego ugrupowania politycznego jakim była lewicowa SDKP, oraz o wielu innych.
To rzeczywiście bardzo ciekawy temat do dyskusji szczególnie dlatego ze jest on często pomijany w czasie kształcenia czy tym bardziej w czasie codziennego życia. Zacznijmy może tak więc od tej lewicy…
Polska Partia Socjalistyczna działała w Królestwie Polskim i także na emigracji jako Związek Zagranicznych Socjalistów Polskich. Partia została założona w Paryżu 21 listopada 1892 roku przez działaczy II Proletariatu, Zjednoczenia Robotniczego, Związku Robotników Polskich i Gminy Narodowo-Socjalistycznej. Przedstawicielami byli wówczas między innymi F. Perl, E. Abramowski, S. Grabski, W. Jodko-Narkiewicz, Limanowski etc.
Przyjęty przez zjazd Szkic programu PPS głosił, że warunkiem realizacji programu socjalistycznego jest odzyskanie przez Polskę niepodległości. Organizacja ta składała się z różnorodnych ludzi o różnych poglądach. To doprowadzało do pewnych nieporozumień i rozłamów. Pierwszym ważnym rozłamem było odejście grupy działaczy z R. Luksemburg i J. Marchlewskim, którzy odrzuciwszy program zjazdu paryskiego w 1893 utworzyli Socjaldemokrację Królestwa Polskiego.
PPS tworzyła na terenie Polski komórki organizacyjne. Po 1900 rozpoczęto tworzenie Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej. PPS współpracowała z Polską Partią Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska Cieszyńskiego. PPS zajmowało się drukowaniem prasy podziemnej, agitacją i propagowaniem niepodległości, nawoływaniem do reform socjalnych.
Liderami PPS w kraju byli Józef Piłsudski (zabór rosyjski) i Ignacy Daszyński (zabór austriacki). W maju 1900 część działaczy opowiadająca się za stosowaniem terroryzmu opuściła PPS i stworzyła wkrótce III Proletariat. Podczas rewolucji 1905 r. PPS rozrywana była przez dwa rywalizujące ze sobą środowiska: tzw. "starych" (z Piłsudskim, Jodko-Narkiewiczem, Wasilewskim, B. Jędrzejowskim, Perlem), którzy wzywali do samodzielnych akcji zbrojnych i "młodych" (Horwitz, Kelles-Krauz, F. Sachs), liczących na obalenie caratu przy współpracy ze zrewoltowanymi masami rosyjskimi.
W okresie rewolucji 1905-07 była jedną z najważniejszych sił politycznych, kierowała strajkami, organizowała związki zawodowe, reprezentowała robotników wobec władz i przedstawicieli innych grup społecznych, przeprowadzała akcje zbrojne przeciwko rosyjskim władzom państwowym ( krwawa środa) i przeciwko polskim przeciwnikom politycznym (głównie endecji). Organizowano setki akcji bojowych i terrorystycznych.
Konflikt doprowadził do podziału PPS na PPS-Lewicę ("młodzi") oraz PPS-Frakcję Rewolucyjną ("starzy"), dokonanego podczas zjazdu partii w listopadzie 1906. Upadek rewolucji 1905-07 spowodował kryzys PPS-Lewicy (działalność niemal zamarła) i PPS-Frakcji Rewolucyjnej, która od 1909 powróciła do nazwy PPS. Skoncentrowanie się kierownictwa PPS na działalności niepodległościowej (większość działaczy przeniosła się do Galicji i tworzyła organizacje paramilitarne - J. Piłsudski, W. Sławek, A. Prystor) wywołało sprzeciw działaczy dążących do zachowania socjalistycznego charakteru partii (Perl, T. Arciszewski) i przejściowy rozłam na PPS i PPS-Opozycję (1912-14). To był początek zerwania Józefa Piłsudskiego z ideologią socjalistyczną. Wraz z wybuchem I wojny światowej Piłsudski wystąpił z PPS-u.
Nim jednak powstał PPS, czyli do roku 1892 roku działały jeszcze inne organizacje polityczne lewicowe.
Tak jak wspomniałam w temacie tegoż postu w 1875 z Petersburga przybyli do nas sławetni „apostołowie dobrej nowiny”. Socjalizmem zainteresowała się młodzież studencka, młodzi inteligenci którzy propagowali idee także wśród robotników, jedyne chłopów nie udało się nimi zainteresować.
Do socjalizmu przekonywała idea wzywająca do czynu.
W latach 1878-1879 doszło w Warszawie do pierwszych aresztowań i wielu zagrożonych musiało wówczas uchodzić m.in. Ludwik Waryński. Od 1879 roku na krótko ośrodkiem polskiego socjalizmu stała się Genewa, która była zarazem mekką socjalistów europejskich. Poza Waryńskim działali tam m.in. Stanisław Menelsohn, Maria Jankowska. Swoje koncepcje rozwijali na łamach pisma „Równość” a następnie „Przedświt”. Wkrótce podjęli pracę w kraju, w zaborach pruskim i rosyjskim.
Przedmiotem sprawczym przyszłej historii ludzkości mieli być robotnicy. Dzieje świata tłumaczyli w kategorii walki klas, którą to walkę w XIX wieku prowadziła burżuazja ze światem pracy. Warunki pracy i życia proletariatu były tragiczne. Socjaliści, zwani też socjalrewolucjonistami nie widzieli możliwości ich poprawy w ustroju kapitalistycznym, toteż by im pomóc należało przejąć władzę. Te opinie znalazły się w manifeście programowym partii Proletariat, którą założono w 1882 roku w Warszawie.
Przejęcie władzy i uszczęśliwienie robotników, zbudowanie raju na ziemi miało nastąpić na drodze rewolucji światowej, w postaci rewolucyjnego potopu. Proletariatczycy uważali, że najlepsze do niej warunki są w Rosji i w Polsce. Rewolucją mieli kierować zawodowi rewolucjoniści, skupieni w partyjnej organizacji kadrowej inteligencko-robotniczej, a sama rewolucja miała być rodzajem przewrotu. Rewolucja miała zniszczyć zarówno władze państwowe jak i kapitalistów.
Po zwycięskiej rewolucji wszyscy obywatele mieli być sobie równi pod względem społeczno-majątkowym i prawnym. Miejsce państwa zastąpiłyby wolne gminy, stowarzyszenia i samorządy. Znikną granice, nie będzie wojen. W socjalizmie miało nie być wojen, lichwy, wiz, paszportów, prywatnej własności środków produkcji.
Pierwsi socjaliści zapoczątkowali w dziejach polskiego socjalizmu, nurt antyniepodległościowy.
Głównym uczestnikiem przyszłej rewolucji światowej miał być międzynarodowy proletariat, lecz by mógł skutecznie wystąpić musi zapomnieć o tym wszystkim co go łączyło z innymi warstwami i z historią. Tak wiec polscy, niemieccy czy rosyjscy proletariusze powinni oderwać się od narodowych tradycji i kultury a także patriotycznych i religijnych korzeni- wtedy będą gotowi do czynu.
Proletariatczycy byli tzw. bezpaństwowcami, czyli międzynarodowcami. Głosili solidarność robotników wszystkich narodów, państw, ras co znalazło swój wyraz w nazwie „Międzynarodowa Socjalrewolucyjna Partia Proletariat”.
Partia zorganizowała drukarnię, w której wydała kilka odezw i numerów pisma „Proletariat”. Ideę socjalistyczną propagowała wśród robotników, studentów, młodej inteligencji. Henryk Dulęba, jeden z przywódców chciał pozyskać dla socjalizmu pobożnych chłopskich pielgrzymów prawie wyłącznie analfabetów, podążających do sanktuarium jasnogórskiego.
Działalność proletariatczyków trwała krótko, gdyż po kilku miesiącach w 1883 roku został aresztowany Waryński, a później i Stanisław Kunicki, który zalecał stosowanie terroru osobistego.
Zastosowanie w kilku przypadkach aktów terroru w stosunku do nadzoru fabrycznego i przedstawicieli władzy cesarskiej doprowadziło do represji i procesu. 4 proletariatczyków zostało skazanych na karę śmierci. Były to pierwsze wyroki od powstania styczniowego za działalność polityczną – zginął wówczas m.in. Kunicki.
Waryński skazany na długoletnie więzienie zmarł w Szlisselburgu nie doczekawszy do końca wyroku.
Odrodzenie ruchu socjalistycznego nastąpiło w końcu lat 80. Powstały wówczas 2 organizacje – Proletariat, zwany drugim i Związek Robotników Polskich (ZRP). Pierwsza nawiązywania do tradycji partii Waryńskiego, mocno podkreślając cele polityczne walki, potrzebę obalenia caratu na drodze przewrotu, była za stosowaniem metod terrorystycznych.
ZRP zalecał codzienną działalność uświadamiającą, nastawiał się na walkę o poprawę bytu robotników.
Przywódcami II Proletariatu był Ludwik Kulczycki, Feliks Perl, Stanisław Mendesohn
A przywódcami ZRP - Julian Marchlewski, Adolf Warski-Warszawski, Jan Leder.
Aresztowania znacznie osłabiły obie Patrie, ale nie doszło do zupełnego zerwania ich ciągłości. Nieliczni członkowie ZRP wzięli udział w buncie robotników łódzkich w 1892 roku, w którym wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy osób. Była to pierwsza na taką skalę konfrontacja sił robotniczych i władzy państwowej i przedsiębiorstw.