wika
Święto Chrztu Pańskiego to święto objawienia się Boga wszystkim ludziom. Do tego momentu Chrystus znany był nielicznym. Kościół Bizantyjski określa to święto jako Święto Świateł. Chrystus bowiem przyszedł na świat, aby rozświetlić mroki świata, jako światło dla tych, którzy żyli w cienistej krainie śmierci (Mt 4,16). W wyznaniu wiary mówimy: Światłość ze Światłości, Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego…
Święty Jan Ewangelista mówi o Jezusie: w Nim było życie, i życie było światłością ludzi. Chrzest Pański, w odróżnieniu od Bożego Narodzenia, ma pochodzenie wschodnie. Najstarsze świadectwa pochodzą już z II wieku (Klemens Aleksandryjski). Ale było to również święto obchodzone przez gnostyków, dlatego z czasem Kościół wschodni przestał obchodzić to święto, a zaczął świętować Boże Narodzenie. Kościół zachodni natomiast zaczął świętować chrzest Pański. Od IV wieku na Wschodzie następuje powrót do świętowania chrztu także w Kościele wschodnim.
Ikona
Ikonografia tego święta jest dość konserwatywna i stała. Nie ulegała zmianom na przestrzeni wieków. Nie widać też tutaj wpływów apokryfów, elementów poetyckich i sentymentalnych, ja to ma miejsce w przypadku innych ikon. Głównym źródłem ikony jest ewangeliczna scena przyjęcia chrztu przez Jezusa w rzece Jordan. Bóg poddaje się człowiekowi.
W centrum ikony znajduje się Chrystus całkowicie zanurzony w wodach Jordanu. Po Jego prawej stronie stoi Jan Chrzciciel, który dokonuje prawą ręką chrztu. Z nieba schodzi promień który dotyka Jezusa, co wyraża owo upodobanie Boga Ojca, o którym czytamy w Ewangelii. Na promieniu można dostrzec znak gołębicy – symbol Ducha Świętego. Na niektórych ikonach można także pomiędzy wodami Jordanu dostrzec jedną lub dwie postaci, które odwracają twarz od Jezusa, a w dłoni trzymają naczynie, którym mieszają wody Jordanu – to także symbol samej rzeki – Jordan Cię zobaczył i swój bieg odwrócił (PS 113,3). Postać kobieca jest symbolem morza – morze Cię ujrzało i uciekło (PS 113,3)
Po prawej stronie ikony widać trzech aniołów ze złożonymi rękoma w postawie adoracji. Oto duchy niebieskie oddają cześć wcielonej Mądrości Boga. W dolnej części ikony po lewej stronie widać krzew. W zależności od innych elementów zależy symbolika tego krzewu. Jeżeli pojawia się przy nim siekiera, to bezpośrednie odwołanie do słów Jana Chrzciciela – siekiera już jest przyłożona do korzeni drzewa… (por. Mt 3,10). Jeżeli na ikonie nie pojawia się siekiera, znaczenie krzewu może być jednak inne – symbolizuje on narodziny nowego życia, różdżka z pnia Jessego. (Iz 11,1-2a.10).
Chrystus
Chrystus znajduje się w centrum ikony. Jest całkowicie „pogrzebany” – zanurzony w wodach Jordanu, ale woda wydaje się nie dotykać Jego ciała, nie moczy Go. To On idzie pomiędzy wodami rzeki. To nowe narodzenie, o którym mówi Jan Ewangelista w 3 rozdziale (J 3,1-4). Chrystus to nowy Człowiek, Człowiek narodzony z Boga, nowy Adam.
Ale dlaczego pojawia się to odniesienie do Adama? Ponieważ Adam został stworzony na obraz i podobieństwo, aby panował nad stworzeniami.
Pan, dla odkupienia rodzaju ludzkiego stał się Człowiekiem, dobrowolnie przyjął ludzką naturę, aby dokonać jej odnowienia, aby przywrócić jej blask pierwszego stworzenia. Chrystus bierze na siebie ten sam obraz, aby dokonać jego odnowienia, nowego stworzenia tego wszystkiego, co zostało zniszczone.
Chrystus jako nowy Człowiek – pierwszy, ma pełną wolność wyboru, więc jego człowieczeństwo jest doskonałe. To nawiązanie do pierwszego Człowieka – Adama, z ogrodu rajskiego przed grzechem powoduje, że Chrystus na ikonie jest nagi. Przychodzi dobrowolnie jako człowiek, ale po to, by wypełnić wolę Ojca – dlatego ukazany jest w ruchu, kroczy ku Janowi Chrzcicielowi. Warto dostrzec na ikonie gest prawej ręki Chrystusa – to gest błogosławieństwa, gest stwarzania i uświęcenia wody.
Aureola Chrystusa, w przeciwieństwie do tych nad innymi postaciami ikony zawiera symbol krzyża. Można przeczytać litery HO ON – Jestem, który Jestem. Ikona przedstawia Chrystusa całkowicie zanurzonego w wodzie, jakby był w grobie. Woda tworzy jakby ciemną grotę. Chrystus zstępuje do otchłani, aby wyprowadzić z niej ludzką naturę. Chrzest jest bowiem zanurzeniem w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. To pełne zanurzenie oznacza zstąpienie do piekieł.
Jan Chrzciciel
Lewa ręka Jana Chrzciciela uniesiona jest ku górze wyraża jego pragnienie, by uwolnić się od obowiązku udzielenia chrztu Jezusowi. Jezus mu odpowiada – trzeba wypełnić wszystko, co sprawiedliwe (por. Mt 3,15). Jan jest ubrany w wielbłądzią skórę i okryty peleryną – jest symbolem starego człowieka, Adama, dla którego przychodzi Chrystus, aby dokonać jego odnowienia. Człowiek stary, obarczony grzechem, zostaje oczyszczony. Jego miejsce zajmuje człowiek nowy, nowy Adam, Bóg – Człowiek, Jezus.
Jan Chrzciciel staje się świadkiem uniżenia Chrystusa, a w jego osobie cała ludzkość jest świadkiem owego niepojętego aktu Bożej miłości.
Aniołowie
Trzej aniołowie z prawej strony ikony reprezentują byty niebieskie, które oddają cześć w geście adoracji Bogu – Człowiekowi. Ręce schowane i gest pokłonu wskazuje na uniżenie. Jednocześnie widać wyraźne nawiązanie do symboliki ikony Trójcy. To są c sami aniołowie, którzy ukazali się Abrahamowi pod dębami Mamre i w tym odniesieniu są oni symbolami Trójcy. Pod dębami Mamre zapowiedzieli narodziny Izaaka, teraz wskazują na Syna Pierworodnego. Spośród trzech aniołów zdaje się odłączać Jezus, który idzie w kierunku Jana Chrzciciela.
Kiedy patrzymy na ikonę, wyraźnie widać podział na dwie części. Ten podział następuje za sprawą wody Jordanu. Prawa strona jest skalista i sucha, dominują w niej kolory pustynne. Lewa strona jest pełna zieleni. To symbol życia, nieśmiertelności, łaski Ducha Świętego. Wąwóz jest wypełniony po brzegi wodą tak, że nikt nie potrafi przejść. To przepaść między Bogiem a człowiekiem, który popełnił grzech. Wydawało się, że te dwa światy, boski i ludzki zostały rozdzielone w sposób ostateczny ludzkim grzechem. Jezus przechodzi przez wody, aby te dwa światy mogły nawiązać łączność. To było możliwe, gdyż Bóg stał się człowiekiem, przyjął ludzką naturę (Theanthoropos).
jeden z obrazków odnoszący się do symboliki Jordanu i morza pochodzą z innej ikony chrztu niż pozostałe. Omawiana ikona pochodzi z XVI w.
Bardzo ładna analiza Edwardzie, zarówno ukazanej wyżej ikony jak i kilku innych. Moim zdaniem zabrakło praktycznie jedynie daty, kiedy katolicy obchodzą święto Chrztu Pańskiego.
A tak na marginesie to zastanawiam się czy nie zdawaćmatury z historii sztuki, bowiem analiza i interpretacja takich właśnie dzieł bardzo mnie interesuje (ze szczególnym uwzględnieniem ikon ruskich, bizantyjskich i wskazaniem na Rublowa np. Trójca Święta).
Tylko problem polega na tym, że do matury wymagana jest znajomość sztuki od starożytności po czasy współczesne, a np. informel czy op-art nie za bardzo mnie interesują...
trudno jest podać datę, kiedy obchodzone jest święto Chrztu Pańskiego w Kościele, gdyż jest to święto ruchome - I niedziela po Uroczystości Objawienia Pańskiego, czyli po 6 I
Teraz jest idealnie :)
Warto dodać, że w przypadku kościołów wschodnich to święto zwykle jest obchodzone kilka tygodni później niż w przypadku Kła katolickiego (przeważnie dwa tyg.)... zresztą różnica taka będzie widoczna także przy Świętach Wielkanocnych czy Bożego Narodzenia, rzadko zdarza się by katolicy i prawosławni obchodzili je w tym samym czasie, chociaż ma to miejsce raz na kilka lat...