wika
Jej nazwa odnosi się do ornamentów tworzonych na kulistych naczyniach glinianych, techniką rycia wstęg spiralnych i wzorów geometrycznych. Kultura ceramiki wstęgowej rytej rozwinęła się na terenie Moraw i zachodniej Słowacji skąd rozprzestrzeniła się między innymi na ziemie południowej Polski w wysoko już rozwiniętej formie. Na ziemiach polskich stanowiska tej kultury spotykane są przede wszystkim na urodzajnych glebach lessowych w dolinach rzek. W drugiej połowie V tysiąclecia kultura dociera w dorzecza Wisły, Warty i Odry (małe skupiska - Targowisko k. Krakowa; Samborzec, Złota k. Tarnobrzega; Kraczowa, Boguchwała k. Rzeszowa) oraz na Kujawy i na Ziemię Pyrzycką (większe skupiska - Brześć Kujawski). Społeczność kultury wstęgowej rytej zakładała osady otwarte sytuowane zazwyczaj blisko rzek i jezior, składające się z pojedynczych wolno stojących domostw. Dopiero w fazie późniejszej spotyka się osady otoczone fosami i palisadami. Budowano niewielkie budynki naziemne na planie prostokąta lub zbliżonym, półziemianki słupowe lub zwykłe ziemianki (Samborzec) W późniejszej fazie występują duże osady składające się z wielkich domów na podstawie prostokąta dochodzących do 30-40 m długości i 4-6 m szerokości, takie domy odkryto w Olszanicy i Nowej Hucie pod Krakowem oraz Plszanicy pod Przemyślem.
Ludność k. ceramiki wstęgowej rytej jako pierwsza wprowadziła na tereny Środkowej Europy rolnictwo i hodowlę zwierząt domowych. Prowadziła pierwotną gospodarkę rolną tzw. rolnictwo ,,dolinowe''. Nie znano nawożenia, dlatego pola nadawały się do uprawy tylko kilka sezonów. Uprawiano głównie pszenicę, jęczmień i żyto. Wiązało się to z częstym przemieszczaniem się ludności i czasowym użytkowaniem osad. Bardzo duże znaczenie miała hodowla zwierząt domowych, z których na pierwszym miejscu znajduje się krowa (około 60%). Hodowano także kozy i owce, a na północy i wschodzie zasięgu tej kultury świnie. Niewielki procent znajdowanych kości zwierząt stanowią szczątki psa. Konie nie były jeszcze udomowione, aczkolwiek stanowiły zwierzynę łowną. Łowiectwo odgrywało rolę uzupełniającą. Zazwyczaj do kilkunastu procent żywności zdobywano w ten sposób. Polowano na tury, jelenie, konie, dziki, zające i inną drobną zwierzynę.
Ceramika była ręcznie formowana. Powierzchnię wyrównywano i gładzono. Większe formy gładzono wiechciem słomy (widoczne ślady na naczyniach). Naczynia zdobiono głównie ornamentem liniowym kreślonym prawdopodobnie patykiem. Główne formy ceramiki to czary, naczynia baniaste z guzami lub uchami, niekiedy małe pucharki na pustej nóżce. Charakterystyczne formy to czarki w kształcie odcinka kuli, miski, naczynia amforowate. Naczynia "kuchenne" to przede wszystkim duże grube czary z guzami, czasem tylko zdobione, często z guzami i lejkowatą szyjką.
Obróbka krzemienia była jedną z najważniejszych dziedzin wytwórczości. Już we wczesnej fazie eksploatowano (przede wszystkim metodą odkrywkową) jego złoża. Można wyraźnie odróżnić dwa obszary ze względu na używany surowiec. W dorzeczu Odry używano przede wszystkim słabej jakości narzutowego krzemienia bałtyckiego. Natomiast nad górną Wisłą używano dobrej jakości krzemienia jurajskiego miejscowego pochodzenia. Z krzemienia wytwarzano drapacze, rylce, zgrzebła, przekłuwacze, wkładki do sierpów, grociki strzał itp. Innymi materiałami kamiennymi były: obsydian, kwarcyt, rogowce karpackie. Do wyrobu ostrzy siekier i toporów z dużym upodobaniem wykorzystywano amfibolit, rodzaj ciemnego łupku pochodzący ze stoków Ślęży.
Kultura ta należy do kręgu kultur linearnych , a dokładniej jest ich zachodnim odłamem. Jeżeli chodzi o ceramikę i jej zdobienia to prócz klasycznego motywu spirali i meandra znany jest również ornament nutowy- na poziomych liniach naniesione były kropki co stwarzało wrażenie pięciolinii z nutami. Poza tym występował ornament żeliezowski - żłobienia w pionie przecinały linie ryte w poziomie.
Znamy dwa obrządki pogrzebowe. Kobiety i dzieci chowano na terenie osady w pobliżu domów. Poza obrębem osady zakładano olbrzymie cmentarzyska ( nawet do 200 grobów). Zmarli w pozycji skurczonej i najczęściej na lewym bolu, składani byli do grobów jamowych. Prawdopodobnie groby były w jakiś sposób zaznaczana na powierzchni ponieważ pochówki młodsze nie nachodziły na starsze.